Astım, çocukluk çağının en sık kronik hastalığıdır. Astımda bronş adı verilen akciğer havayollarında kronik bir iltihabi reaksiyon mevcuttur. Ülkemizde astım sıklığı erişkinlerde %2-11, çocuklarda  ise %8-18 oranındadır. Ailesinde alerji olan kişiler astım gelişimine daha yatkındır. Çocukluk çağı astımında alerji erişkinlere oranla daha fazla görülür.

Astım şikayetleri çeşitli tetikleyici (sigara dumanı, hava kirliliği, soğuk hava, egzersiz, üst solunum yolu enfeksiyonları) ve duyarlı olunan alerjenlere (örneğin, ev tozu akarları, hayvan tüyleri, polenler, küf mantarları, hamam böceği, besinler) maruziyet ile kötüleşebilir.  Bu durum, öksürük, nefes darlığı ve hışıltı gibi şikayetler ile kendini gösterir.

Astımda ataklar halinde tekrarlayan öksürük, hırıltı ve hışıltı, nefes darlığı yakınmaları yaşanır. Gece uykudan kaldıran öksürük astım için tipiktir. Ataklar arasında hastanın şikayeti olmaz ve muayenesi normaldir. Hırıltı ve hışıltı olmaksızın sadece öksürük ile seyreden astım tipleri de mevcuttur.

Astım tanısı için iyi bir hikaye çoğu zaman yeterlidir. Ancak solunum fonksiyon testlerinden de faydalanılması gerekebilir. Solunum fonksiyon testleri spirometri cihazları ile yapılır ve hastanın havayollarındaki daralma ve nefes açıcı ilaçlar ile olan değişim ölçülür.

Astımda alerji varlığı sıklıkla deri testleri ile araştırılır. Astımda iç ortam alerjenlerinden ev tozu akarları, küf mantarları hayvan tüy/epitelleri, hamamböceği ve dış ortam alerjenlerinden çayır, çimen, ağaç ve yabani ot polenleri araştırılmalıdır. Bebeklerde ve erken çocukluk döneminde besin alerjenleri de astım tetikleyicisi olarak araştırılmalıdır.

Astımda kontrol edici ilaçlar ile ataksız, öksürük ve nefes darlığı yakınmaları olmadan bir hayat mümkündür ve ilaçların dozları bu amaç doğrultusunda düzenlenir.

Alerji saptanmış ise seçilmiş hastalarda alerjen spesifik immunoterapi tedavisi (alerji aşısı) ile alerjene duyarsızlaştırma tedavisi uygulanır. Tedavi en az 3 yıl sürmelidir. Alerjene duyarsızlaştırma tedavisi ile ilgili hastalığın (alerjik rinit, astım) belirtilerinde ve ilaç ihtiyaçlarında azalma/düzelme gözlenir. Çocuklarda alerji aşısı mutlaka çocuk alerji uzmanı tarafından yapılmalıdır.

Astım belirti ve bulguları yaş ile azalma gösterir ve bazı hastalarda tamamen kaybolabilir. Hastanın    alerjisinin olup olmadığı, sigara dumanına maruz kalıp kalmadığı geçme ihtimalinin önemli belirleyicilerindendir.

Genel olarak alerji tesbit edildiğinde ilgili alerjenden kaçınmak en önemli tedavi basamağıdır. Ardından uygulanacak ilaç tedavileri hastalığa göre farklılıklar göstermektedir. Alerjen duyarsızlaştırma tedavileri (alerji aşı tedavisi) ise alerjik nezle ve astım ile bazı besin alerjilerinde uygulanmaktadır.

Çocuklarda en sık görülen alerjik hastalıklardan solunum yolu ile ilgili olanlar alerjik astım ve alerjik nezledir. Her iki hastalıkta da solunum yollarının aşırı hassasiyeti, ilgili alerjene karşı (ev tozu, küf mantarı sporları, polenleri, hayvan tüyleri vb) alerji hücrelerinin artarak ortaya çıkardığı iltihabi reaksiyon mevcuttur. Anlık rahatlatıcı ilaçların yanında solunum yollarının bu hassasiyetinin ve iltihabi reaksiyonun kontrol edici tedaviler ile ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu amaçla burun için en sık burun spreyleri ve şurup/tablet tedavileri, astımda ise inhaler denilen solunum yoluna farklı araçlar ile ile uygulanan ilaçlar kullanılmaktadır. Astımda bu tedavilerin uygun araçla ve teknikte uygulanması tedavi başarısı için oldukça önemlidir. Yaşa göre farklı cihazlar seçilebilir ve bu ilaçların kullanımı ayrıntılı şekilde hasta ve ailelerine anlatılmalıdır. Astımı kontrole etmek için en sık sprey kortizon ilaçları kullanılmakta ve bu ilaçların içinde mikrogram düzeyinde kortizon bulunmakta ve sadece uygulanan yerde (solunum yolunda) etki göstermektedir. Bu nedenle en sık kullanılan dozlarda sprey kortizon tedavisinin çocuğun büyüme ve gelişmesine zararlı bir etki göstermesi beklenmemektedir. Ancak minumum dozun seçilmesi ve gerektiğinde tedavinin kesilmesi için düzenli takip gereklidir.

Besin alerjisinde kaçınmak en önemli tedavi basamağıdır. Bu nedenle hikaye ve test sonuçları beraber değerlendirilerek net tanıya ulaşmak önem arz etmektedir. Gereksiz yere yapılan diyetler hem çocuğun yetersiz gelişimine neden olmakta hem de anne ve tüm ailenin yaşam kalitesini negatif olarak etkilemektedir. Uygun takiple değerlendirilen hastalarda erken dönemde diyeti çocuk alerji hekimi gözetiminde uygun formlar ile açmak (fırınlanmış, ısıtılmış vb.),  diyet açılması uzayacak hastalarda gerekli besin öğeleri, mineral ve vitaminlerin alındığından emin olmak gerekmektedir. Besin alerjisinde seçilmiş hastalarda ilgili alerjen ile duyarsızlaştırma (alerji aşısı) tedavisi uygulanmaktadır. Dünyada standart olarak üretilmiş tek besin alerjisi aşısı, yer fıstığı tableti olup henüz ülkemizde bulunmamaktadır.

Alerjen immunoterapi (alerji aşıları) alerji seyrini değiştirebilen tek tedavi yöntemidir. Alerji tedavisinde kullanılan ilaç tedavileri şikayetleri ortadan kaldırırken, alerji aşı tedavisi alerjiyi tamamen ortadan kaldırmayı hedefler. Alerji aşı tedavisi, alerjik nezlenin astıma ilerlemesini durdurur, yeni alerjiler gelişmesini engeller.

Aşı tedavisinde, alerjen cilt altı veya ağız yolu ile belli aralıklar ile uygulanır ve vücudun bu alerjene duyarsızlaştırılması sağlanır.  Tedavi süresi minumum 3 yıldır. Alerjen immunoterapi orta ağır şiddetteki alerjik nezlede ve hafif- orta astımda  etkilidir. Arı alerjisi olup arı ile ağır alerjik reaksiyon geliştiren çocuklarda arı alerjenine yönelik immunoterapi tek etkin tedavidir. Çocuklarda alerjen immunoterapi 5 yaş ve üzerine uygulanabilir. Alerji aşısı ile ilgili daha detaylı bilgi için makaleler kısmına bakabilirsiniz.

Besin alerjisi dünyada ve ülkemizde giderek artan bir hastalık grubudur. Sıklığı % 5-8 oranındadır. Ülkemizde besin alerjisine en sık yol açan besinler yumurta, inek sütü, fındık, fıstık, ceviz, mercimek, buğday olarak sıralanmaktadır. Yumurta, inek sütü ve buğday alerjileri genellikle erken bebeklik ve çocukluk döneminde belirti vermeye başlarken kuruyemişlere bağlı alerjiler daha geç çocukluk döneminde başlayabilmektedir.

Kimlere besin alerjisi testleri yapılmalı?
Erken bebeklik döneminde ortaya çıkan orta-ağır şiddetteki atopik dermatitde (egzema) besin alerjisinin araştırılması gerekir. Bebek sadece anne sütü alıyor olsa da anne sütünden geçen besin

proteinlerine alerji geliştirmiş olabilir.
Ek gıdaya başlama döneminde yeni verilen gıda ile ilgili cilt (ciltte kabarıklık, kızarıklık, yüzde, gözde şişlik, egzemada artış vb), solunum yolu (öksürük, hırıltı), kusma, bulantı gibi bulguların ortaya çıkması yine besin alerjisinin araştırılmasını gerektirir. Böyle durumlarda sorumlu alerjenin doğru tesbit edilmesi ve alerji seviyesinin değerlendirilmesi için mutlaka alerji testleri yapılmalıdır.

Alerji testlerinin yapılmadığı durumlarda anne genel yönlendirmeler ile kendisinin ve bebeğinin diyetini kısıtlayacak, sonuçta kalitesiz bir anne sütü ve gerekli besinlerden belki de gereksiz yere kısıtlanmış bir çocuk beslenmesi ortaya çıkacaktır. Alerji tesbit edilen hastada, alerji seviyesinin periyodik ölçümleri ile hastanın alerjisinin azaldığı dönem saptanır ve yapılacak provokasyon (besin yükleme) testi ile ilgili besinin güvenle tüketip tüketemeyeceği bilgisi verilir. Bu izlem, hastanın alerji seviyesi düşmesine rağmen diyetine devam ettiği ve ilgili besinden mahrum kaldığı süreyi en aza indirir. İnek sütü alerjisi geçtiği halde testlerinde düşük de olsa pozitiflik devam ediyor diye 4-5 yaşına kadar dondurmanın tadına bakamamış çocuk sayısı hiç de az değildir.

Besin alerjisi tipleri nelerdir?
Besin alerjileri erken tip ve geç tip olmak üzere iki ana grupta incelenir: Erken tip besin alerjilerinde besin alımından sonraki dakika veya saatler içinde ortaya çıkan deride kaşıntı, kızarıklık, egzema, göz, dudak, dil ve damakta şişlikler, burunda kaşıntı, akıntı, tıkanıklık, hapşırık, gözlerde kaşıntı, sulanma, kızarıklık, kaşıntı, öksürük, nefes darlığı, hırıltı, bulantı, kusma, karın ağrısı, ishal, tansiyon düşüklüğü, halsizlik, bayılma gibi belirtiler görülebilir.

Deri belirtilerinin yanında solunum yolu veya sindirim sistemi ile ilgili belirtilerin birlikte olması “anafilaksi” olarak adlandırılan hayatı tehdit eden ağır alerjik reaksiyonu tanımlar. Bu tip durumlarda alerji testleri pozitif saptanır. Besin proteini ilişkili enterokolit, besin proteini ilişkili proktokolit ve eozinofilik mide-barsak hastalıkları(eozinofilik gastrit / duodenit / gastroenterit / kolit) gibi geç tip besin alerjilerinde genellikle besin alımından sonraki birkaç saat veya günler içinde ortaya çıkan inatçı kusma, karın ağrısı, ishal, kanlı dışkılama belirtileri ve bazen büyüme geriliği görülür. Bu tip besin alerjilerinde genellikle deri testleri ve kan tetkiklerinde pozitif sonuç saptanamaz. Şüpheli besinin diyetten çıkarıldıktan sonra belirtilerin kaybolması ve alerji uzmanı tarafından denetimli olarak verildiğinde bulguların tekrarlaması ile tanı konulur. Uygun bir diyet günlüğü ve yakın takip bu hastalar için oldukça önemlidir.